Επεξεργάζονται μία δομική μεταρρύθμιση της τροφικής αλυσίδας, με στόχο την ενίσχυση της θέσης των γεωργών, την εξισορρόπηση της διανομής και την κατοχύρωση διαφανών εμπορικών σχέσεων
ΤΟΥ ΣΑΚΗ ΤΡΕΧΑ
Μετά ένα χρόνο από τις αγροτικές κινητοποιήσεις στην ΕΕ για μείωση του κόστους παραγωγής και μέσα σε ένα κλίμα αβεβαιότητας των αγορών με την έναρξη του εμπορικού πολέμου των ΗΠΑ με την Κίνα αλλά και την επιβολή δασμών στα προϊόντα της ΕΕ από την κυβέρνηση, Ντόναλντ Τραμπ, οι Ευρωβουλευτές έχουν την ευκαιρία να προχωρήσουν σε τροποποιήσεις της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με στόχο την ισχυροποίηση των αγροτών στην τροφική αλυσίδα.
Η Επιτροπή Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου επεξεργάζεται τη νομοθετική πρόταση, η οποία τροποποιεί τους κανονισμούς (ΕΕ) 1308/2013, 2021/2115 και 2021/2116 και επιχειρεί να αποκαταστήσει την ανισορροπία ισχύος ανάμεσα στους παραγωγούς και τους κυρίαρχους μεταποιητές και διανομείς, αναγνωρίζοντας ρητά τη δομική αδυναμία των αγροτών να επηρεάσουν την τιμή πώλησης των προϊόντων τους.Επίσης προτείνει να ενσωματωθούν σε αυτήν στόχοι που σχετίζονται με την οικονομική ανθεκτικότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, τη δίκαιη αμοιβή των παραγωγών και τη διατήρηση των αγροτικών περιοχών.
Η ενίσχυση της θέσης των γεωργών στην αξιακή αλυσίδα των γεωργικών προϊόντων διατροφής παραμένει μία από τις κύριες απαιτήσεις τους, μετά τις διαμαρτυρίες στην Ευρώπη στις αρχές του 2024. Αντιμέτωποι με τον ισχυρό κατακερματισμό του γεωργικού τομέα, οι αγρότες βρίσκονται σε αδύναμη θέση και έχουν πολύ περιορισμένη διαπραγματευτική ισχύ.
Οι προτάσεις αποσκοπούν στην ενίσχυση της θέσης των γεωργών και στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης μεταξύ των παραγόντων της αλυσίδας εφοδιασμού γεωργικών προϊόντων διατροφής. Για αυτό είναι αναγκαία η ενίσχυση των οργανώσεων παραγωγών μέσω της βελτίωσης της διαπραγματευτικής τους δύναμης.
Οιστοχευμένες τροποποιήσεις από την πλευρά των Ευρωβουλευτών αποσκοπούν, πιο συγκεκριμένα στην ενίσχυση των κανόνων για τις συμβάσεις μεταξύ γεωργών και αγοραστών, καθιστώντας τις γραπτές συμβάσεις γενική υποχρέωση και βελτιώνοντας τον τρόπο με τον οποίο οι μακροπρόθεσμες συμβάσεις λαμβάνουν υπόψη τις εξελίξεις της αγοράς και τις διακυμάνσεις του κόστους και των οικονομικών συνθηκών.
Εμπορικές συμφωνίες παραγωγών με εμπόρους
Με την πρόταση Κανονισμού εισάγονται σαφώς οριοθετημένα κριτήρια για τη χρήση όρων, όπως «δίκαιος» και «ισότιμος», προκειμένου να αποτυπώνεται η ύπαρξη σταθερών, διαφανών και οικονομικά ισορροπημένων εμπορικών συμβάσεων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει την αποκλειστική χρήση των όρων αυτών σε συμφωνίες που ευθυγραμμίζονται με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, ενισχύοντας ταυτόχρονα τις αρχές της κοινωνικής υπευθυνότητας και της αγροτικής δικαιοσύνης.
Από την πλευρά τους οι Ευρωβουλευτές αν και υποστηρίζουν ότι η προσέγγιση αυτή κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση, καθώς επιτρέπει στους γεωργούς να αξιοποιούν καλύτερα την παραγωγή τους μέσω εργαλείων εμπορίας, ο τρέχων ορισμός των όρων αυτών («δίκαιος» και «ισότιμος») παραμένει υπερβολικά ασαφής. Κινδυνεύει να αποδυναμώσει τα πιο απαιτητικά εθνικά πλαίσια. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να αποσαφηνιστούν τα κριτήρια για τη χρήση των εν λόγω όρων.
Συμβάσεις με διαφάνεια και δυνατότητα παρέκκλισης
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει ότι η γραπτή σύμβαση (συμβόλαιακή γεωργία) καθίσταταιυποχρεωτική ιδίως στον ευαίσθητο τομέα του γάλακτος, όπου οι τιμές παρουσιάζουν έντονες διακυμάνσεις. Η υποχρέωση αυτή επεκτείνεται υπό όρους και σε άλλα γεωργικά προϊόντα, με πρόβλεψη για ευελιξία κατόπιν αιτήματος εθνικών γεωργικών οργανισμών, εξαιρουμένων του γάλακτος και της ζάχαρης.
Από την πλευρά τους οι Ευρωβουλευτές υποστηρίζουν ότι η σύναψη συμβάσεων αποτελεί έναν από τους πυλώνες της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Είναι σημαντική στον τομέα του γάλακτος, όπου επιτρέπει τη ρύθμιση των εμπορικών σχέσεων με πιο διαφανή τρόπο, σε μια αγορά όπου οι γεωργοί αντιμετωπίζουν σημαντικές διακυμάνσεις των τιμών. Για άλλους γεωργικούς τομείς, πρέπει επίσης να υποστηριχθεί η αρχή της σύναψης συμβάσεων, εισάγοντας παράλληλα τη δυνατότητα παρέκκλισης, εφόσον το ζητήσει ο γεωργικός τομέας ενός κράτους μέλους. Η παρέκκλιση αυτή δεν θίγει τη δυνατότητα των γεωργών, των οργανώσεων παραγωγών και των ενώσεων οργανώσεων παραγωγών να ζητούν τη σύνταξη σύμβασης. Η παρέκκλιση αυτή δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί στον τομέα του γάλακτος. Ο τομέας της ζάχαρης θα πρέπει επίσης να μπορεί να συνεχίσει να επωφελείται από ορισμένα ειδικά χαρακτηριστικά.
Ανάγκη ενδυνάμωσης των Οργανώσεων Παραγωγών
Η μεταρρύθμιση, που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αναγνωρίζει τον ρόλο ακόμη και των μη αναγνωρισμένων οργανώσεων παραγωγών, προσφέροντάς τους τη δυνατότητα συλλογικής διαπραγμάτευσης και πρόσβασης σε ρυθμιστικές εξαιρέσεις, υπό την προϋπόθεση της αίτησης αναγνώρισης εντός πενταετίας.
Παράλληλα, ενισχύεται η νομική και οικονομική υπόσταση των ενώσεων οργανώσεων, με δυνατότητα παρέκκλισης από το άρθρο 101 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), εντός ορίων 33% της εθνικής ή 5% της ευρωπαϊκής παραγωγής, διασφαλίζοντας την λειτουργία του ανταγωνισμού.
Στο σχέδιο των Ευρωβουλευτών επισημαίνεται ότι σε ορισμένους τομείς, η ανάγκη σύστασης οργανώσεων παραγωγών ανάλογα με τον τελικό προορισμό του προϊόντος είναι απαραίτητη προκειμένου να διασφαλιστεί η ενίσχυση ορισμένων τομέων έναντι των πρώτων αγοραστών. Ταυτόχρονα, η πρόταση της Επιτροπής για τη θέσπιση οργανώσεων παραγωγών ειδικά για τη βιολογική παραγωγή δεν φαίνεται κατάλληλη, καθώς θα μπορούσε να οδηγήσει στο αντίθετο μοντέλο παραγωγής.
Όσον αφορά την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να χορηγήσει στις οργανώσεων παραγωγών πιθανές παρεκκλίσεις από το δίκαιο του ανταγωνισμού, οι οποίες δεν θα αναγνωρίζονταν, οι Ευρωβουλευτές τονίζουν ότι αποτελεί μέτρο απλούστευσης και διασφάλισης πολλών υφιστάμενων πρακτικών. Ωστόσο, το σύστημα αυτό θα πρέπει να ρυθμιστεί προς όφελος των μη αναγνωρισμένων οργανώσεων παραγωγών, οι οποίες θα κινήσουν διαδικασία αναγνώρισης. Η δυνατότητα των ενώσεων οργανώσεων παραγωγών να παρεκκλίνουν από τους κανόνες του άρθρου 101 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) σε περίπτωση που δεν ασκούν πραγματική οικονομική δραστηριότητα αποτελεί επίσης βήμα προόδου. Ωστόσο, η συνεκτίμηση της εθνικής παραγωγής από μόνη της θα μπορούσε να λειτουργήσει ως τροχοπέδη για ορισμένους τομείς και θα πρέπει να προστεθεί ένα εναλλακτικό όριο που δεν θα υπερβαίνει το 5% της ευρωπαϊκής παραγωγής για τις λεγόμενες ενώσεις οργανώσεων παραγωγών.
Συμβάσεις που θα αναφέρουν το κόστος και την τελική τιμή προϊόντος
Οι Ευρωβουλευτές προτείνουν τα κράτη μέλη να μπορούν να καθορίζουν δείκτες υπολογισμού της τελικής τιμής ενός προϊόντος, που να είναι εύκολα προσβάσιμοι και κατανοητοί από τους παραγωγούς και να αποτυπώνουν μεταξύ άλλων το πραγματικό κόστος παραγωγής, τις αποδοχές των γεωργών, τις αλλαγές στις συνθήκες της αγοράς, την παραδιδόμενη ποσότητα και την ποιότητα. Αυτό μπορεί να γίνεται σύμφωνα με αντικειμενικά κριτήρια, που βασίζονται σε μελέτες σχετικά με την παραγωγή και την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων ή σύμφωνα με τα δεδομένα που διαβιβάζονται από αναγνωρισμένες διεπαγγελματικές οργανώσεις της χώρας μέλους της ΕΕ. Θα πρέπει επίσης να διασφαλίζεται η ευρωπαϊκή παραγωγή, προκειμένου να αποφευχθεί οποιαδήποτε εκτροπή του καθεστώτος από προϊόντα που εισάγονται από τρίτες χώρες. Από την άλλη ο αριθμός των μεσαζόντων θα πρέπει να είναι περιορισμένος και η γεωγραφική εγγύτητα θα πρέπει να προσδιορίζεται ώστε να περιλαμβάνει κριτήρια απόστασης ή διάρκειας μεταφοράς.Επιπλέον προτείνουν να δίνεται δυνατότητα χρηματοδότησης συλλογικών έργων, όπως κοινή διαχείριση αποβλήτων, προώθηση τοπικών προϊόντων και ενίσχυση των αγροτικών περιοχών ως δομών εκπαίδευσης και διατροφικής ασφάλειας. Η δυνατότητα σύναψης πολυετών συμβάσεων, σε συνδυασμό με τιμολόγηση βάσει τεκμηριωμένου κόστους παραγωγής, προσφέρει σταθερότητα και ενισχύει τη γεωργική ανταγωνιστικότητα, ενώ παράλληλα επιτρέπει την καλύτερη αξιοποίηση των προγραμμάτων στήριξης της ΚΑΠ.
Τελικά η μεταρρύθμιση συνιστά ένα ολοκληρωμένο σχέδιο θεσμικής και οικονομικής αναδιάταξης του ευρωπαϊκού αγροδιατροφικού τομέα. Με άξονες τη δικαιοσύνη, τη διαφάνεια και τη βιωσιμότητα, η πρόταση αποσκοπεί να μετατρέψει τη γεωργία σε πυλώνα στρατηγικής ανθεκτικότητας και κοινωνικής συνοχής, ιδίως ενόψει αβέβαιων γεωπολιτικών και κλιματικών προκλήσεων. Αν εγκριθεί, το σχέδιο θα σηματοδοτήσει ένα νέο κοινωνικό και παραγωγικό μοντέλο της ευρωπαϊκής γεωργίας και τηςαγοράς τροφίμων, επανατοποθετώντας τον αγρότη στο επίκεντρο του διατροφικού μας μέλλοντος.
