Από την εφημερίδα Έλληνας Αγρότης που κυκλοφορεί
O πρόεδρος του Ελληνικού Δικτύου, μιλώντας στον «E.A.», επισημαίνει τη διαδρομή ανάπτυξης των προγραμμάτων πάνω από 30 χρόνια
ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΑΝΤΩΝΙΟΥ
Ο Μιχάλης Σκορδάς είναι πρόεδρος του Ελληνικού Δικτύου LEADER των Ομάδων Τοπικής Δράσης (ΟΤΔ) και των Αναπτυξιακών Εταιρειών, και γενικός διευθυντής της Αναπτυξιακής Καβάλας. Από τη θέση αυτήν είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για να μας μιλήσει για το LEADER το οποίο υλοποιείται στην Ελλάδα εδώ και δεκαετίες, με πρώτη περίοδο υλοποίησης το 1991-1992. «Μιλάμε για ένα πολύ σημαντικό πρόγραμμα. Αυτή τη στιγμή μπαίνουμε στην 7η Προγραμματική Περίοδο» μας λέει με περηφάνια.
Το LEADER, όπως μας εξηγεί ο συνομιλητής μας, ξεκίνησε ως πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την αγροτική ανάπτυξη των υπαίθριων περιοχών, και από την πρώτη στιγμή ήθελε να «εμπιστευτεί» τις τοπικές κοινωνίες μέσα από την τοπική διακυβέρνηση. Γι’ αυτόν τον λόγο δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στη συμμετοχή των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και, στη συνέχεια, των Περιφερειών. Συμμετείχαν επίσης τα επιμελητήρια και άλλες συλλογικές εκφράσεις των τοπικών κοινωνιών, που αποτελούν άλλωστε και το υπόβαθρο της μετοχικής σύνθεσης των αναπτυξιακών εταιριών.
Οι στόχοι
Στόχοι ήταν ο σχεδιασμός και η υλοποίηση πολιτικών ανάπτυξης στις διάφορες περιοχές του LEADER, σε δύο άξονες. Ο πρώτος ήταν η στήριξη του πρωτογενούς τομέα, δίνοντας στον γεωργό ή σε κάποιο μέλος της οικογένειάς του -στη σύζυγό του στις περισσότερες περιπτώσεις- τη δυνατότητα να επενδύσει σε αγροτουριστικά καταλύματα, σε μεταποίηση των προϊόντων που παρήγαγε η οικογένεια κ.ά. Ο δεύτερος στόχος ήταν η μόχλευση ιδιωτικών κεφαλαίων για να επενδυθούν στον αγροτικό τουρισμό, στη μικρή βιοτεχνία, στα τοπικά προϊόντα και στις υπηρεσίες και από μη γεωργούς.
«Θεωρώ ότι το LEADER στην πορεία των χρόνων είναι μια απολύτως επιτυχημένη προσπάθεια. Αυτή τη στιγμή, ύστερα από 30 χρόνια, το LEADER είναι το πιο δημοφιλές πρόγραμμα για τους ανθρώπους της υπαίθρου. Αξίζει να σας αναφέρω ότι έχουν ριζώσει στην πατρίδα μας πάνω από 4.500 επενδύσεις σε όλη αυτή τη διαδρομή, έχουν δημιουργηθεί πάνω από 10.000 θέσεις απασχόλησης, ενώ μέσω των αναπτυξιακών εταιριών έχουν εκπαιδευτεί κι επιχειρούν στην ύπαιθρο, μέσω των 50 ΟΤΔ, πάνω από 1.000 επιστημονικά στελέχη που είναι πρώτα και πάνω από καθετί άλλο, περιουσία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης» υποστηρίζει ο Μιχάλης Σκορδάς.
Υπάρχουν, όμως, και προβλήματα. Ο συνομιλητής μας θυμάται μια παλαιότερη περίπτωση, στη Θάσο, όπου στην εορταστική εκδήλωση για την ολοκλήρωση ενός προγράμματος για την προβολή και την προώθηση τοπικών αγροτικών προϊόντων, στο δείπνο που παρατέθηκε σε φορείς, δεν υπήρχαν ελιές Θάσου αλλά… Καλαμών!
Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Ελληνικού Δικτύου LEADER, τα προγράμματα LEADER έχουν πολύ περιορισμένους πόρους για να ικανοποιήσουν την απεριόριστη ζήτηση για επενδύσεις, οπότε η επιλογή των ορθότερων για τα τοπικά δεδομένα επενδύσεων είναι ένα συνεχές στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί. Και ο αγροτουρισμός είναι, σύμφωνα με τον συνομιλητή μας, ένα σπουδαίο εργαλείο στην προσπάθεια αυτή. «Αγροτικός τουρισμός σημαίνει ότι πρέπει να κάνει, π.χ., ο οινοποιός ένα επισκέψιμο οινοποιείο για να προσελκύσει τον τουρίστα, ο οποίος θα επισκεφτεί το οινοποιείο, θα έρθει σε επαφή με τον τοπικό οίνο και θα διασυνδεθεί με άλλα τοπικά προϊόντα» επισημαίνει.
Δράσεις για Κοζάνη και Ζαγοροχώρια
Ο Μιχάλης Σκορδάς μάς δίνει δύο παραδείγματα δράσεων διά μέσου των χρόνων όπου τα ευρωπαϊκά προγράμματα απέδωσαν τα μέγιστα: ο κρόκος Κοζάνης και τα Ζαγοροχώρια στην Ηπειρο. «Πριν από 50 χρόνια, τα Ζαγοροχώρια ήταν ένας έρημος τόπος, γιατί όλοι οι κάτοικοί τους είχαν φύγει για τα αστικά κέντρα. Ορισμένοι μάστοροι πετράδες από την περιοχή δημιούργησαν ένα αρχιτεκτονικό πρότυπο. Τα καταλύματα είναι πλέον πανομοιότυπα, έχουν ολοκληρωμένη άποψη, κι αυτή τη στιγμή τα Ζαγοροχώρια έχουν γίνει ένας από τους κορυφαίους τουριστικούς προορισμούς της χώρας. Είναι περιοχή που προσελκύει πλέον επενδύσεις από το εξωτερικό».
Οχι «rooms» στη Ρόδο
Σύμφωνα με τον Μιχάλη Σκορδά, το μοντέλο «ήλιος και θάλασσα» δεν μπορεί να σώζει πάντα τη χώρα μας. «Η λογική πίσω από τα προγράμματα είναι να δικτυώσουμε ιδέες, πόρους, παραγωγούς και υπηρεσίες, προϊόντα και καταστήματα. Να χρηματοδοτήσουμε, π.χ., ένα επισκέψιμο ελαιοτριβείο, να δημιουργήσουμε μια βιωματική εμπειρία. Οχι όμως άλλες… κλίνες, και ειδικά στα νησιά που έχουν ήδη κορεστεί. Το να φτιάξεις μερικά δωμάτια σε ένα νησί σαν τη Χάλκη, που έχει ελάχιστα, ίσως είναι αναπτυξιακή παρέμβαση. Αλλά να κάνεις κλίνες με το LEADER, π.χ., στη Ρόδο δεν έχει νόημα».
Τα έργα είναι οριζόντια μεταποίηση αγροτικών προϊόντων, μέτρα αγροπεριβαλλοντικά, σχέδια βελτίωσης κ.ά.
Κινδυνεύουν επενδύσεις με ίδια συμμετοχή
Οι αναπτυξιακές εταιρίες, οι οποίες υλοποιούν πανελλαδικά τα προγράμματα LEADER, δεν είναι μόνο η αιχμή του δόρατος των τοπικών κοινωνιών στον αγώνα που δίνουν για να διεκδικήσουν την αναπτυξιακή προοπτική τους. Είναι, ταυτόχρονα, ένα από τα καλύτερα εργαλεία του ΥΠΑΑΤ για να στηρίζει την αναπτυξιακή διαδικασία στην ύπαιθρο. Σήμερα όμως, λόγω ΟΠΕΚΕΠΕ, το έργο τους κινδυνεύει και ο αντιπρόεδρος της Αναπτυξιακής Καβάλας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου.
«Το θέμα με τον ΟΠΕΚΕΠΕ δημιουργήθηκε από τις άμεσες επενδύσεις» μας λέει ο Μιχάλης Σκορδάς και εξηγεί: «Υπάρχουν, όπως ίσως γνωρίζετε, δύο πυλώνες στα ευρωπαϊκά γεωργικά ταμεία: ο πυλώνας των εγγυήσεων που αφορούν τα βοσκοτόπια, τις άμεσες ενισχύσεις γεωργών και κτηνοτρόφων κ.ά., και ο πυλώνας της ανάπτυξης. Σε αυτόν τον πυλώνα εντάσσονται το LEADER και δράσεις όπως η οριζόντια μεταποίηση αγροτικών προϊόντων, μέτρα αγροπεριβαλλοντικά, σχέδια βελτίωσης κ.ά. Το πρόβλημα, όπως αντιλαμβάνεστε, δημιουργήθηκε στον πρώτο πυλώνα».
Σύμφωνα με το έμπειρο στέλεχος, το πρόβλημα προέκυψε διότι στη χώρα μας υπήρχε διαχρονικά μια προσέγγιση «περιορισμένου ελέγχου» των διαδικασιών, μια προσέγγιση που δημιουργούσε μια παραπολιτική πελατεία προς όφελος των πολιτικών. Αυτό πληρώνουμε στην παρούσα φάση.
Και ερχόμαστε στο σήμερα, όπου ο ΟΠΕΚΕΠΕ έκλεισε τον (αμαρτωλό, όπως αποδείχτηκε) κύκλο του. «Πρόκειται για τον πιστοποιημένο οργανισμό της χώρας. Γνωρίζετε, φαντάζομαι, ότι σε κάθε χώρα υπάρχει ένας τέτοιος οργανισμός για να λειτουργήσει το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Εγγυήσεων» μας εξηγεί. Θέτουμε στον Μιχάλη Σκορδά το ερώτημα κατά πόσο θα επηρεαστεί η καθημερινότητα των λειτουργών του προγράμματος LEADER από την όλη «αναστάτωση». «Ολη αυτή η μεταβολή, μια κεντρική επιλογή της κυβέρνησης οπωσδήποτε, θα επηρεάσει και τα δικά μας προγράμματα και στον χρόνο ολοκλήρωσής τους αλλά και στον βηματισμό τους» επισημαίνει. Οπως μας εξήγησε, διανύουμε μια πολύ κρίσιμη περίοδο, καθώς μέχρι την 30ή Σεπτεμβρίου θα πρέπει να κλείσει η τρέχουσα προγραμματική περίοδος για τα υφιστάμενα προγράμματα και να ξεκινήσει η επόμενη με τα νέα προγράμματα – είναι φυσικό να υπάρχει αγωνία σε όλες τις περιοχές της χώρας και σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς.
«Η αγωνία μας είναι αν θα προλάβουμε την ολοκλήρωση αυτών των προγραμμάτων. Ξέρετε, ο τρόπος λειτουργίας του ΟΠΕΚΕΠΕ συνέτεινε ώστε να έχουμε αφήσει πίσω πάρα πολλές πληρωμές που πρέπει να γίνουν οπωσδήποτε μέχρι τις 30 Σεπτέμβρη» μας λέει. Αυτή τη στιγμή, από το πρόγραμμα LEADER «κρέμονται» περίπου 4.000 ιδιωτικές επενδύσεις στην περιφέρεια. «Η αγωνία αυτών των ανθρώπων δεν είναι μόνο αν θα πάρουν την επιδότηση που δικαιούνται, αλλά και τι θα γίνει με τη δική τους οικονομική συμμετοχή για να προχωρήσει το έργο. Φανταστείτε έναν αγρότη ή έναν κτηνοτρόφο που έχει συνεισφέρει, έχει ήδη πληρώσει τη συμμετοχή του στο έργο και περιμένει να πληρωθεί για να προχωρήσει το έργο. Είναι τραγικό…» σχολιάζει ο Μιχάλης Σκορδάς. Η κυβέρνηση πάντως ξεκίνησε το κυνήγι όχι των πραγματικών υπευθύνων, αλλά των αγροτών…
Γιατί είναι δημοφιλές το LEADER;
Απέναντι στο άγριο πλιάτσικο των κοινοτικών ενισχύσεων μέσω ΟΠΕΚΕΠΕ, ο Μιχάλης Σκορδάς αντιτάσσει μια κάπως… ρομαντική άποψη για το πώς πρέπει να λειτουργεί επενδυτικά η ελληνική περιφέρεια. «Εμείς διεκδικούμε την εμπορική διείσδυση κάθε φορά που ολοκληρώνουμε ένα πρόγραμμα, την κερδοφορία της επένδυσης, την αναπτυξιακή προοπτική με έναν πιο ρομαντικό τρόπο. Στην ουσία, όμως, οι αριθμοί επιβεβαιώνουν την επιτυχία της όλης προσπάθειας. Η μόχλευση πόρων που δημιουργεί στην ύπαιθρο το πρόγραμμα LEADER εξηγεί γιατί είναι τόσο δημοφιλές και δικαιώνει την παρουσία του όλα αυτά τα χρόνια».
«Τι είδους επένδυση θέλουμε;»
Οι πόροι για μια προγραμματική περίοδο που διαρκεί 5-6 χρόνια σε κάθε Ομάδα Τοπικής Δράσης κυμαίνονται από 10 και 15 εκατ. ευρώ. «Δεν θα έλεγα ότι επαρκούν για όσα πρέπει ή θα μπορούσαν να γίνουν» σημειώνει ο κ. Σκορδάς. «Επομένως, η φιλοσοφία του LEADER είναι να δημιουργήσει επενδύσεις που θα ενσωματωθούν στο παραγωγικό σύστημα, και σε επόμενο χρόνο, χωρίς πλέον τη στήριξη του προγράμματος, θα μπορούν να παρακινήσουν άλλες επενδύσεις στον ίδιο τόπο. Αυτό, λοιπόν, σημαίνει δικτύωση προϊόντων και υπηρεσιών. Να διαμορφώσουμε μια αναπτυξιακή στρατηγική για τον τόπο, η οποία θα μοχλεύει επενδύσεις, θα φέρνει κόσμο στην περιφέρεια, θα δημιουργήσει εξωστρέφεια, δίκτυα και θα έχει ως αποτέλεσμα τη γηγενή ανάπτυξη».
