Από την εφημερίδα Έλληνας Αγρότης που κυκλοφορεί
Το έργο, που ξεκίνησε να «τρέχει» τον Μάιο του 2023 και εκπνέει τον Σεπτέμβριο του 2025, υλοποιείται στο πλαίσιο του Μέτρου 16 «Συνεργασία» του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων
Πρωτοβουλία-τομή, που φιλοδοξεί να αναβαθμίσει ριζικά την τοπική κτηνοτροφία και τυροκομία, βρίσκεται σε εξέλιξη στη Ζάκυνθο, με αιχμή την ανάπτυξη και εφαρμογή ενός καινοτόμου συστήματος εκτροφής προβάτων και την παραγωγή νέων, ποιοτικών τυροκομικών προϊόντων βασισμένων στην τοπική παράδοση. Στην καρδιά αυτής της προσπάθειας βρίσκεται η φυλή Ζακύνθου, που αποτελεί έναν πολύτιμο ντόπιο γενετικό πόρο με σημαντική παραγωγική δυναμική σε γάλα και κρέας, και ταυτόχρονα έναν θεματοφύλακα της αγροδιατροφικής ταυτότητας του νησιού.
Μιλώντας, η διευθύντρια Ερευνών του Ινστιτούτου Κτηνιατρικών Ερευνών, Λουκία Αικατερινιάδου, για το πρόβατο φυλής Ζακύνθου, που εκτρέφεται κυρίως στο νησί, αναφέρει ότι αυτό παρουσιάζει υψηλές αποδόσεις σε γάλα και κρέας και προσαρμοστικότητα στις συνθήκες της περιοχής, ενώ προσθέτει ότι από το γάλα της ίδιας φυλής παράγεται επαγγελματικά στα δύο τυροκομεία του νησιού και ερασιτεχνικά σε οικοτεχνία ή σε επίπεδο εκτροφής ως τοπικό προϊόν το λαδοτύρι Ζακύνθου, με σημαντικές οργανοληπτικές επιδόσεις.
Η προβατοτροφία, όπως και συνολικά ο κτηνοτροφικός τομέας, παραμένει ευάλωτη στις ασθένειες, στο αυξανόμενο κόστος, στη συρρίκνωση του ανθρώπινου δυναμικού και την υποβάθμιση των βοσκοτόπων, τονίζει χαρακτηριστικά, και στο πλαίσιο αυτό δηλώνει εμφατικά ότι «το έργο φιλοδοξεί να αντιστρέψει αυτή την πορεία, εισάγοντας μια νέα φιλοσοφία εκτροφής: επιστημονική τεκμηρίωση, γενετική διαχείριση, υγιεινή πρακτική, τοπική εξειδίκευση και τυροκομική καινοτομία».
Το έργο, που ξεκίνησε να «τρέχει» τον Μάιο του 2023 και εκπνέει τον Σεπτέμβριο του 2025, υλοποιείται στο πλαίσιο του Μέτρου 16 «Συνεργασία» του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ), αποτελεί πιλότο για την αναγέννηση της προβατοτροφίας στα Ιόνια Νησιά και πραγματοποιείται με τη συμμετοχή των ΕΛΓΟ «Δήμητρα»/Ινστιτούτου Κτηνιατρικών Ερευνών, Αγροδιατροφικής Σύμπραξης Περιφέρειας Ιονίων Νήσων – «Ιόνια Γη», Αγροτικού – Σταφιδικού – Οινοποιητικού Συνεταιρισμού Ζακύνθου, Εταιρείας Διεθνικής Εκπαίδευσης και Ανάπτυξης – TRANSCOOP (AMKE) και έξι ντόπιων κτηνοτρόφων.
Επισημαίνεται ότι οι επιχειρησιακές ομάδες του ΕΣΚ (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Κοινωνικής Αλληλεγγύης) συνεργάζονται συνήθως σε έργα που χρηματοδοτούνται από την Αγροτική Αναπτυξιακή Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενωσης, σύμφωνα με το Εθνικό Αγροτικό Δίκτυο (ΕΣΚ). Αυτές οι ομάδες επικεντρώνονται στην ανάπτυξη πρακτικών λύσεων σε προβλήματα ή στην αξιοποίηση καινοτόμων λύσεων.
Η ερευνητική ομάδα του έργου, σύμφωνα με την κυρία Αικατερινιάδου, πραγματοποίησε εκτενείς αναλύσεις σε πρόβατα από Ζάκυνθο, Κεφαλλονιά και Ιθάκη. Ο στόχος ήταν η εισαγωγή ενός πιλοτικού διαχειριστικού συστήματος εκτροφής που θα εστιάζει στην υγεία του ζωικού κεφαλαίου, στην αναπαραγωγική στρατηγική και τη γενετική ανθεκτικότητα στις βασικές ζωονόσους.
Οπως τονίζει, στο πλαίσιο των ερευνών, επιλέχθηκαν 13 εκτροφές προβάτων με τοπικές φυλές από την Κεφαλλονιά, την Ιθάκη και τη Ζάκυνθο, και μελετήθηκε η γενετική ανθεκτικότητα στη σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια (scrapie) και η παρουσία της προϊούσας πνευμονίας (maedi-visna), μιας ιογενούς ασθένειας που υποβαθμίζει σταδιακά την παραγωγικότητα.
Τρόπος ζωής, κοινωνική δομή και γευστική κληρονομιά
Η αιγοπροβατοτροφία στις δύο νησιωτικές κοινότητες δεν είναι μόνο παραγωγική δραστηριότητα – είναι τρόπος ζωής, κοινωνική δομή και γευστική κληρονομιά. Στην Ιθάκη, οι κάτοικοι συνεχίζουν να τυροκομούν σε οικιακή κλίμακα, ενώ λειτουργεί και ένα πρότυπο τυροκομείο με προϊόντα που ταξιδεύουν σε όλη την Ελλάδα. Στη Ζάκυνθο, δύο τυροκομεία και μια οικοτεχνία διατηρούν ζωντανό το τοπικό τυροκομικό DNA – με επίκεντρο το λαδοτύρι Ζακύνθου και την πρέντζα.
Δυστυχώς όμως η τυροκομία εξαρτάται άμεσα από τη ζωική παραγωγή, και εκεί εντοπίζονται οι πρώτες ρωγμές» σημειώνουν χαρακτηριστικά και εξηγούν ότι η πλειονότητα των αιγοπροβάτων εκτρέφεται με ημιεκτατικό σύστημα, με ελεύθερη βόσκηση όλο το έτος και συμπληρωματική διατροφή.
Μοιραία, και εδώ η υποβάθμιση των βοσκοτόπων οδηγεί στην αύξηση των αναγκών σε ζωοτροφές, εκτοξεύοντας το κόστος. Ετσι, οι κτηνοτροφικές μονάδες λειτουργούν με παραδοσιακές μεθόδους, χωρίς ουσιαστική υποστήριξη, τεχνογνωσία ή πρόσβαση σε νέες τεχνολογίες.
Το πιλοτικό σχέδιο που δίνει ελπίδες
Για την επιτυχία του όλου εγχειρήματος εισήχθη πιλοτικά ένα σύστημα διαχείρισης κτηνοτροφικών μονάδων με στόχους την αύξηση του ποσοστού ζώων με γενετική ανθεκτικότητα στην τρομώδη νόσο και τη μείωση της επικράτησης της προϊούσας πνευμονίας, μέσω στοχευμένης αναπαραγωγής και βελτίωσης πρακτικών εκτροφής.
Με βάση τα ευρήματα, διαμορφώθηκαν προτάσεις και παρουσιάστηκαν σε κτηνοτρόφους και υπευθύνους χάραξης πολιτικής, με στόχο «να στηριχτούν η διαδικασία λήψης αποφάσεων και η μακροπρόθεσμη βελτίωση της κτηνοτροφίας σε τοπικό επίπεδο».
Σε ό,τι αφορά τη φυλή Ζακύνθου, «τα πρόβατα της φυλής, σε ποσοστό 57,8%, παρουσίασαν πλήρη ή μερική ανθεκτικότητα στην τρομώδη νόσο, και το ποσοστό των ζώων με θετικά αντισώματα στην προϊούσα ήταν περίπου 28,9%, αρκετά χαμηλότερο από άλλες περιοχές ,όπου φτάνει έως και το 80%» σημειώνει.
Για τη φυλή Κεφαλλονιάς, σύμφωνα με την κυρία Αικατερινιάδου, «τα πρόβατα της φυλής του νησιού παρουσίασαν 40,7% γενετική ανθεκτικότητα στην τρομώδη νόσο, γεγονός που τα καθιστά κατάλληλα για αναπαραγωγικά προγράμματα ανθεκτικότητας, σε συνδυασμό μάλιστα με το γεγονός ότι το ποσοστό αντισωμάτων στην προϊούσα πνευμονία ήταν 4%, ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά στην Ελλάδα».
Στο πλαίσιο αυτό, η ίδια επισημαίνει ότι τα προαναφερόμενα αποτελέσματα επιτρέπουν την εφαρμογή επιλεκτικών αναπαραγωγικών προγραμμάτων στα Ιόνια Νησιά, τα οποία δεν απαιτούν υψηλό κόστος αλλά προσφέρουν σημαντικό όφελος: ενίσχυση της υγείας του ζωικού κεφαλαίου, μείωση φαρμακευτικών παρεμβάσεων και σταθερή βελτίωση της παραγωγικότητας.
Βέβαια, το έργο δεν περιορίστηκε στην εκτροφή, αλλά έβαλε στο επίκεντρο και τα παραδοσιακά τυριά της Ζακύνθου -το περίφημο λαδοτύρι και την πρέντζα-, προχωρώντας στην τεχνική τεκμηρίωσή τους και την παραγωγή νέων εκδοχών, βασισμένων στην τοπική πρώτη ύλη και με προσθήκες όπως η σταφίδα Ζακύνθου.
Το λαδοτύρι Ζακύνθου είναι ένα ιδιαίτερο, σκληρό, πικάντικο τυρί, χωρίς φλούδα, που ωριμάζει σε ελαιόλαδο τοπικής παραγωγής μέσα σε πήλινα σκεύη, για διάστημα έως και ενός έτους. Το νέο προϊόν που παρασκευάστηκε στο πλαίσιο του έργου εμπλουτίστηκε με σταφίδα Ζακύνθου, προσφέροντας μια μοναδική ισορροπία γεύσης ανάμεσα στο πικάντικο τυρί και στη γλυκύτητα του αποξηραμένου καρπού.
Η πρέντζα, ένα φρέσκο, αλοιφώδες, πιπεράτο τυρί, που μοιάζει με γαλοτύρι, είναι ιδανικό για χωριάτικη σαλάτα ή για άλειμμα σε ψωμί με λάδι. Στο έργο παρασκευάστηκε και νέα εκδοχή με σταφίδα, αναδεικνύοντας την τοπική αγροδιατροφική ταυτότητα και εμπλουτίζοντας το καλάθι προϊόντων του νησιού με δημιουργικές γαστρονομικές προτάσεις.
Η ζακυνθινή κτηνοτροφία, αν και ιστορικά ισχυρή, σήμερα δοκιμάζεται από τη μείωση του ζωικού κεφαλαίου, την έλλειψη σφαγείου, την υποβάθμιση των βοσκοτόπων και την κοινωνική απαξίωση του επαγγέλματος. Το έργο έφερε στο φως τις αδυναμίες, αλλά κυρίως χαρτογράφησε τον δρόμο για την ανάκαμψη με προτάσεις, όπως εκπαίδευση και επιμόρφωση των κτηνοτρόφων με πρακτικά και οικονομικά εφικτά εργαλεία, γενετική βελτίωση της φυλής Ζακύνθου με στόχο ανθεκτικά και αποδοτικά κοπάδια, εφαρμογή νέων τεχνολογιών στην καθημερινή εκτροφή, υδροπονικά συστήματα παραγωγής χορτομάζας για φρέσκια και φτηνή διατροφή των ζώων, και ίδρυση μικρού σφαγείου, ώστε να μειωθεί το κόστος διαχείρισης και να ενισχυθεί η αυτάρκεια των μονάδων.
Η τουριστική ανάπτυξη κατακλύζει τα νησιά, αλλά η Ιθάκη και η Ζάκυνθος υψώνουν τείχος υπεράσπισης για την τοπική αιγοπροβατοτροφία και την τυροκομία, που έχει συνδεθεί με την παράδοση. «Ομως, σήμερα, αυτή η ζωντανή παράδοση δοκιμάζεται – και ζητά στήριξη» επισημαίνουν σε επιστολή τους προς τον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Κώστα Τσιάρα οι δήμαρχοι Ζακύνθου Γιώργος Στασινόπουλος και Ιθάκης Διονύσης Στανίτσας.
Ρεαλιστικές λύσεις για το αύριο
Οι κτηνοτρόφοι των δύο νησιών, με τη στήριξη τοπικών φορέων και επιστημονικών συνεργατών συνυπογράφουν μια σειρά σαφών αιτημάτων προς την Πολιτεία, με σκοπό την επιβίωση και εξέλιξη του τομέα.
Προτείνουν οικονομική ενίσχυση ζωοτροφών με τη χορήγηση 8 ευρώ ανά κεφαλή στους κατ’ επάγγελμα κτηνοτρόφους που διατηρούν αιγοπρόβατα σε αμιγώς νησιωτικές περιοχές και με στόχο την άμεση ανακούφιση από το τεράστιο κόστος που προκαλεί η υποβάθμιση των βοσκοτόπων και η ακρίβεια στη μεταφορά ζωοτροφών. Επίσης, προτείνουν τη δημιουργία θερινών σχολείων για νέους και υφιστάμενους κτηνοτρόφους, με στόχο τη μεταφορά τεχνογνωσίας, την ενίσχυση δεξιοτήτων, την ανάδειξη της κτηνοτροφίας σε βιώσιμη επαγγελματική επιλογή.
Επιπλέον, ζητούν να δοθεί ειδικό βάρος στην παραδοσιακή τυροκομία, στις σύγχρονες πρακτικές εκτροφής, στην εξωστρέφεια και στις ψηφιακές εφαρμογές, και να γίνει η νομοθετική θωράκιση της κτηνοτροφίας, ώστε να προστατεύονται κτηνοτροφικές μονάδες και τυροκομεία από την αυθαίρετη επέκταση τουριστικών καταλυμάτων, με στόχο την ειρηνική συνύπαρξη του τουρισμού με την πρωτογενή παραγωγή.
«Γιατί, αν χαθεί η κτηνοτροφία από τα δύο νησιά, την Ιθάκη και τη Ζάκυνθο, δεν θα χαθεί μόνο ένα επάγγελμα, αλλά ένας ολόκληρος πολιτισμός» σημειώνει χαρακτηριστικά παραγωγός από τη βόρεια Ζάκυνθο.
Η προέλευση και τα χαρακτηριστικά
Το πρόβατο Ζακύνθου διαφέρει σημαντικά από τα άλλα ελληνικά φύλα προβάτων στη σωματική διάπλαση, στο μαλλί και στις αποδόσεις. Ομοιάζει πολύ με την ιταλική φυλή Bergamasca και είναι πολύ πιθανό οι δύο αυτές φυλές να έχουν κοινή προέλευση. Πιθανόν να εισήχθησαν πρόβατα στη Ζάκυνθο από τους Ενετούς όταν το νησί βρισκόταν υπό κατοχή τους. Εκτρέφεται στο νησί σε 9 καθαρόαιμα ποίμνια. Το πρόβατο διαβιώνει στις ορεινές και πεδινές περιοχές του νησιού με εξαιρετικές αποδόσεις, κυρίως στα πεδινά, όπου οι βοσκές είναι καλύτερες των ορεινών. Θεωρείται δε ιδανικό για πεδινές περιοχές της δυτικής Ελλάδας και της Πελοποννήσου.
