Το ξενικό είδος Pinctada Radiata έχει σημαντική οικονομική αξία σε χώρες όπως η Τυνησία, η Αίγυπτος και ο Λίβανος –όπου καλλιεργείται για τα μαργαριτάρια και τη βρώσιμη σάρκα του.
Τα ξενικά είδη που έχουν εισβάλει στις ελληνικές θάλασσες είναι πλέον πολλά. Για την ακρίβεια τα στοιχεία δείχνουν ότι πάνω από χίλια ξενικά είδη έχουν εισβάλει στη Μεσόγειο, ενώ στις ελληνικές θάλασσες έχουν καταγραφεί περισσότερα από 240. Ένα από αυτά το εμπορικό μαργαριτοφόρο (στρειδόκτενο, τηγανάκι ή καλόκτενο) Pinctada Radiata, που αποτελεί αντικείμενο διδακτορικής έρευνας πλέον στην Εύβοια, που πραγματοποιείται στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Γεωπονίας Ιχθυολογίας και Υδάτινου Περιβάλλοντος, υπό την επίβλεψη του Αναπληρωτή Καθηγητή Δημήτρη Κλαουδάτου και με τον ιχθυολόγο Δημήτρη Πάφρα, να μιλά στον «Έ.Α.» για τις προοπτικές που έρχονται στο προσκήνιο.
ΤΟΥ ΧΡΥΣΌΣΤΟΜΟΥ ΤΡΊΜΜΗ
[email protected]
«Η απόφαση μου να εστιάσω στην αναπαραγωγή του μαργαριτοφόρου οστράκου (Pinctada Radiata) στον Ευβοϊκό Κόλπο προήλθε από μια σειρά επιστημονικών και περιβαλλοντικών παρατηρήσεων. Πρόκειται για ένα ξενικό είδος που έχει εγκατασταθεί στη Μεσόγειο τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας των υδάτων. Παρά το γεγονός ότι το έχει σημαντική οικονομική αξία σε χώρες όπως η Τυνησία, η Αίγυπτος και ο Λίβανος –όπου καλλιεργείται για τα μαργαριτάρια και τη βρώσιμη σάρκα του– στην Ελλάδα παραμένει σχεδόν άγνωστο τόσο στους επιστήμονες όσο και στους αλιείς.» αναφέρει σχετικά.
Σύμφωνα με τον ίδιο ο Ευβοϊκός Κόλπος αποτέλεσε την ιδανική περιοχή για την έρευνα αυτή, καθώς διαθέτει σταθερούς πληθυσμούς του είδους και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους αλιευτικούς κόλπους της Ελλάδας. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσίαζε το κατά πόσο το Pinctada Radiata έχει ενσωματωθεί στο τοπικό οικοσύστημα και πώς επηρεάζει την παράκτια βιοποικιλότητα. Η κατανόηση της συμπεριφοράς και του ρόλου του στο περιβάλλον του Ευβοϊκού Κόλπου θα μπορούσε να προσφέρει πολύτιμα δεδομένα για την ευρύτερη διαχείριση ξενικών ειδών στη Μεσόγειο και την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στη θαλάσσια βιοποικιλότητα.
«Η μελέτη μας επικεντρώθηκε στην κατανόηση του αναπαραγωγικού κύκλου του Pinctada Radiata, της οικολογικής του προσαρμοστικότητας και της δυναμικής του πληθυσμού του στην περιοχή του Ευβοϊκού Κόλπου. Ένα από τα σημαντικότερα αποτελέσματα της έρευνας μας ήταν ότι το συγκεκριμένο είδος παρουσιάζει έντονες αναπαραγωγικές περιόδους, οι οποίες συνδέονται άμεσα με τη θερμοκρασία του νερού και τη διαθεσιμότητα τροφής. Παρατηρήσαμε ότι η κορύφωση της αναπαραγωγικής δραστηριότητας συμβαίνει τους θερμότερους μήνες, γεγονός που υποδηλώνει ότι το είδος επωφελείται από τις αυξημένες θερμοκρασίες που επικρατούν στη Μεσόγειο λόγω της κλιματικής αλλαγής. Επιπλέον, διαπιστώσαμε ότι έχει εξαιρετικά υψηλή προσαρμοστικότητα σε ποικίλες περιβαλλοντικές συνθήκες, που του επιτρέπει να εγκαθίσταται εύκολα σε νέες περιοχές και να αναπτύσσει σταθερούς πληθυσμούς.» επισημαίνει ο κ. Πάφρας.
Από τη μία πλευρά, το μαργαριτοφόρο όστρακο λειτουργεί ως φυσικό φίλτρο για το νερό, καθώς τρέφεται με φυτοπλαγκτόν και οργανικά σωματίδια, συμβάλλοντας έτσι στη βελτίωση της διαύγειας και της ποιότητας του νερού. Επιπλέον, οι αποικίες του δημιουργούν νέους μικρο-οικότοπους που μπορούν να φιλοξενήσουν άλλους θαλάσσιους οργανισμούς, ενισχύοντας έτσι τη βιοποικιλότητα σε ορισμένες περιοχές του βυθού. Ωστόσο, η ανεξέλεγκτη εξάπλωσή του μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα. Επιπλέον, καθώς σχηματίζει πυκνές αποικίες, μπορεί να επηρεάσει τη σύνθεση του βυθού και να επηρεάσει τη διαθεσιμότητα φυσικών πόρων για άλλα είδη.
«Επιπλέον, προγραμματίζουμε μελέτες που να αφορούν και άλλα εμπορικά οστρακοειδή, προκειμένου να εξάγουμε συγκριτικά συμπεράσματα και να αναπτύξουμε πρακτικές διαχείρισης που θα βοηθήσουν στην αειφόρο εκμετάλλευση και των υπολοίπων ειδών» επισημαίνει επίσης ο κ. Πάφρας, με το συγκεκριμένο οστρακοειδές να προσφέρεται και για βρώση και για παραγωγή μαργαριταριών!
Μέτρα για τη βιώσιμη διαχείριση του πληθυσμού
Σύμφωνα με τον κο Πάγρα, για τη βιώσιμη διαχείριση του πληθυσμού του Pinctada Radiata, απαιτείται μια ολοκληρωμένη στρατηγική που να συνδυάζει επιστημονική έρευνα, κανονιστικές ρυθμίσεις και ενημέρωση των αλιέων και των τοπικών κοινωνιών.
Με δεδομένο ότι από το 2024 η αλίευση του επιτρέπεται νόμιμα για κατανάλωση, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι αυτή γίνεται με βιώσιμο τρόπο, ώστε να μην απειληθεί η ισορροπία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Η ορθή διαχείριση του μαργαριτοφόρου οστράκου μπορεί να μετατραπεί σε μια ευκαιρία τόσο για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα όσο και για την τοπική οικονομία, εφόσον εφαρμοστούν οι κατάλληλες πολιτικές.
Οι πιθανές κινήσεις
Μερικά βασικά μέτρα που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν περιλαμβάνουν:
-Συστηματική παρακολούθηση του πληθυσμού για την καταγραφή της βιομάζας, της εξάπλωσης και της δυναμικής του είδους, με σκοπό την πρόληψη πιθανής υπεραλίευσης.
-Θέσπιση ρυθμίσεων αλιείας, όπως ελάχιστο επιτρεπόμενο μέγεθος και καθορισμός περιόδων αλίευσης, ώστε να διασφαλιστεί η διατήρηση υγιών πληθυσμών.
-Ανάπτυξη εμπορικών δυνατοτήτων για το Pinctada Radiata στην Ελλάδα, ως βρώσιμο οστρακοειδές, ενισχύοντας τη βιώσιμη αξιοποιησή του.
-Ενημέρωση και εκπαίδευση των αλιέων σχετικά με τη σημασία της ορθολογικής εκμετάλλευσης του είδους και τον ρόλο του στην οικολογική ισορροπία.
Μια νέα ευκαιρία για τους αλιείς και την τοπική οικονομία
Το μέλλον της ελληνικής αλιείας βρίσκεται στη βιώσιμη διαχείριση των θαλάσσιων πόρων, την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας, και την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών
Τι μπορεί να σημαίνει η νόμιμη αλιεία του μαργαριτοφόρου οστράκου Pinctada Radiata για τους τοπικούς αλιείς και την οικονομία της περιοχής;
«Η νόμιμη αλιεία του μπορεί να αποτελέσει μια νέα οικονομική ευκαιρία για τους αλιείς, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως ο Ευβοϊκός Κόλπος, όπου η παρουσία του είδους είναι σημαντική. Σήμερα, η αλιεία οστρακοειδών στην Ελλάδα επικεντρώνεται κυρίως σε παραδοσιακά εμπορικά είδη όπως τα μύδια, οι γυαλιστερές, τα στρείδια και τα κυδώνια. Ωστόσο, η μείωση των φυσικών πληθυσμών λόγω υπεραλίευσης και περιβαλλοντικών πιέσεων έχει κάνει επιτακτική την ανάγκη εξερεύνησης εναλλακτικών πόρων. Σε αυτό το πλαίσιο, η εκμετάλλευση του μπορεί να προσφέρει μια νέα αλιευτική δραστηριότητα που θα μειώσει την πίεση στα παραδοσιακά είδη και θα συμβάλει στη διαφοροποίηση του αλιευτικού προϊόντος της περιοχής» επισημαίνει ο κ. Πάφρας.
Όπως τονίζει άλλωστε, η ένταξη του στης αρχές 2024 στο εμπορικό σύστημα αλιείας θα μπορέσει να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, να αυξήσει το εισόδημα των αλιέων και να μειώσει την εξάρτηση από άλλα είδη που βρίσκονται υπό πίεση. «Η αλιεία στην Ελλάδα βρίσκεται σε ένα σημείο καμπής, καθώς η κλιματική αλλαγή, η υπεραλίευση και οι ανθρώπινες δραστηριότητες διαμορφώνουν ένα νέο περιβάλλον γεμάτο προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες. Η άνοδος της θερμοκρασίας των θαλασσών έχει ήδη επηρεάσει τη σύνθεση των ιχθυοπληθυσμών, με ξενικά είδη να καταλαμβάνουν σημαντικότερο ρόλο, ενώ τα ενδημικά μετακινούνται σε βαθύτερα και ψυχρότερα νερά. Παράλληλα, η ρύπανση και η απώλεια ενδιαιτημάτων έχουν μειώσει τη βιοποικιλότητα. Πιστεύω ότι το μέλλον της ελληνικής αλιείας βρίσκεται στη βιώσιμη διαχείριση των θαλάσσιων πόρων, την ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας, και την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών που θα επιτρέψουν την παρακολούθηση και προστασία των αλιευτικών αποθεμάτων» εξηγεί επίσης ο εκπονητής της μελέτης.
Η έρευνα παράλληλα παρέχει επιστημονικά δεδομένα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διαμόρφωση στρατηγικών βιώσιμης διαχείρισης της αλιείας στην περιοχή.
Τα δεδομένα αυτά περιλαμβάνουν:
-Πληροφορίες για τον αναπαραγωγικό κύκλο του Pinctada Radiata, που επιτρέπουν τον καθορισμό περιόδων προστασίας.
-Καταγραφή της αλληλεπίδρασής του με τα ενδημικά είδη, που βοηθά στην αξιολόγηση των επιπτώσεών του στο οικοσύστημα.
-Διερεύνηση των δυνατοτήτων εμπορικής εκμετάλλευσης, που μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία νέων αλιευτικών προϊόντων και εισοδημάτων για τους αλιείς.
Όσον αφορά την αλιεία οστρακοειδών στην Ελλάδα, ο ειδικός ιχθυολόγος επισημαίνει ότι αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις. «Η εμπορική αλιεία οστρακοειδών περιλαμβάνει διάφορα είδη, όπως τα μύδια, τα στρείδια, γυαλιστερές και, σε μικρότερο βαθμό, το μαργαριτοφόρο όστρακο. Η Ελλάδα έχει μακρά παράδοση στη συλλογή αυτών των θαλάσσιων οργανισμών, οι οποίοι αποτελούν βασικό μέρος της θαλάσσιας διατροφής και της τουριστικής βιομηχανίας. Ωστόσο, το άνοιγμα νέων αγορών και η αυξανόμενη ζήτηση για θαλάσσια προϊόντα δημιουργούν πίεση στους θαλάσσιους πόρους.
Η κατάσταση της αλιείας οστρακοειδών στην Ελλάδα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αντίστοιχη διαχείριση και νομοθεσία, η οποία ποικίλει από περιοχή σε περιοχή. Σε γενικές γραμμές, η Ελλάδα έχει αναπτύξει κανόνες αειφορίας για τον έλεγχο των αλιευτικών ποσοστώσεων, όπως είναι η θέσπιση περιοχών προστασίας και η εφαρμογή περιορισμών στην αλίευση κατά την αναπαραγωγική περίοδο. Εντούτοις, η υπερκατανάλωση και η απώλεια των φυσικών οικοτόπων παραμένουν απειλές για την αλιευτική δραστηριότητα, κάτι που καθιστά επιτακτική την ανάγκη για συνεχείς έρευνες και προσαρμοσμένες πολιτικές για τη βιωσιμότητα των ειδών» καταλήγει.
Σε πρώτο πλάνο οι τοπικοί αλιείς
Όπως επισημαίνει ο κ. Πάφρας, η συνεργασία με τους τοπικούς αλιείς είναι θεμελιώδης για την επίτευξη βιώσιμης διαχείρισης των θαλάσσιων πόρων, καθώς αυτοί είναι οι πρώτοι που παρατηρούν τις αλλαγές στο περιβάλλον και την οικολογία των θαλάσσιων ειδών. «Οι αλιείς διαθέτουν σημαντική πρακτική γνώση και εμπειρία, η οποία μπορεί να συνδυαστεί με την επιστημονική έρευνα για να διαμορφωθούν πρακτικές που θα οδηγήσουν σε ένα πιο βιώσιμο και μακροπρόθεσμο αλιευτικό μέλλον. Η ενημέρωση, η εκπαίδευση και η συνεργασία μαζί τους είναι απαραίτητες για την εφαρμογή των κανονισμών και την προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων» υπογραμμίζει.
Υπαρκτοί κίνδυνοι…
Εμπορικά ακούγεται ενδιαφέρον, αλλά και το συγκεκριμένο οστρακοειδές μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το ελληνικό περιβάλλον.
Σύμφωνα με τον κο Πάφρα, οι κίνδυνοι είναι υπαρκτοί και αφορούν κυρίως:
– Το Pinctada Radiata μπορεί να συναγωνίζεται άλλα εμπορικά σημαντικά ενδημικά οστρακοειδή για τροφή και χώρο προσκόλλησης, μειώνοντας τον πληθυσμό τους και επηρεάζοντας τις αλιευτικές αποδόσεις.
-Η εξάπλωσή του μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στη δομή του βυθού, επηρεάζοντας άλλους οργανισμούς που βασίζονται σε συγκεκριμένους τύπους υποστρώματος.
-Καθώς πρόκειται για ξενικό είδος, είναι πιθανό να μεταφέρει παράσιτα ή μικροοργανισμούς σε βάρος άλλων θαλάσσιων ειδών της περιοχής.
Η συστηματική μελέτη και παρακολούθηση του πληθυσμού του είναι απαραίτητη ώστε να εκτιμηθούν οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του.
