Από την εφημερίδα Έλληνας Αγρότης που κυκλοφορεί
Τα στοιχεία των μελετών απο τον ΕΛΓΟ «Δήμητρα»- Ο ειδικός εδαφολόγος του οργανισμού Χρήστος Νούλας περιγράφει στον «Ε.Α.» την εικόνα που επικρατεί αυτή τη στιγμή στο χώμα του κάμπου και τι ακολούθησε τις καταστροφές του Σεπτεμβρίου του 2023
ΤΟΥ Χρυσόστομου Τρίμμη
trimmis.chrys@gmail.com
Ενας από τους μεγάλους προβληματισμούς μετά το σαρωτικό πέρασμα των Daniel και Elias από τη Θεσσαλία ήταν σε τι κατάσταση θα βρίσκονταν τα εύφορα και καλλιεργήσιμα εδάφη την επόμενη μέρα και αν υα υπήρχαν θέματα. Δύο χρόνια μετά, και αφού εδώ και καιρό πραγματοποιούνται έλεγχοι και μετρήσεις, ο εδαφολόγος με ειδίκευση στη γονιμότητα εδαφών και τη θρέψη φυτών, ερευνητής στον ΕΛΓΟ «Δήμητρα», στο Ινστιτούτο Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών Χρήστος Νούλας μιλά στον «Ε.Α.» και περιγράφει την κατάσταση, σημειώνοντας πάντως ότι κάθε σημείο εξετάζεται κατά περίπτωση. Στέκεται λίγο περισσότερο στις παρακάρλιες περιοχές, αν και όπου δεν υπήρχαν μεγάλα ύψη φερτών υλικών δεν φαίνεται να υπάρχει έντονο πρόβλημα.
«Δεν είναι ίδια η εικόνα σε όλες τις εκτάσεις της Θεσσαλίας που επλήγησαν από τα καιρικά φαινόμενα τον Σεπτέμβριο του 2023. Αυτά τα φαινόμενα έπληξαν σε διαφορετικό βαθμό τους αγρούς, ανάλογα με τη θέση στην οποία βρίσκονται κατά την εκδήλωση των φαινομένων» σημειώνει μεταξύ άλλων ο κ. Νούλας και περιγράφει τι έγινε. «Κάναμε μια μακροσκοπική παρατήρηση στην αρχή για να δούμε τις συνέπειες και πώς τα φερτά υλικά επηρέασαν τους αγρούς. Στην πρώτη φάση πήραμε δείγματα, κάναμε τη μακροσκοπική παρατήρηση σε 300 και πλέον θέσεις σε όλη τη Θεσσαλία, είδαμε τα ύψη των ιζημάτων και των επικαθίσεων λάσπης και κάναμε αναλύσεις σ’ αυτά. Είδαμε ότι εκεί που το ύψος του ιζήματος ήταν κάτω από 15-20 cm δεν υπάρχει αλλαγή σε βασικές ιδιότητες του εδάφους, όπως η κοκκομετρική σύσταση, το pH, η οργανική ουσία, το ανθρακικό ασβέστιο και, από άποψη γονιμότητας, το κάλιο, ο φώσφορος, το μαγνήσιο κ.ο.κ.» Για να συμπληρώσει ότι, σε περίπτωση που τα φερτά υλικά είχαν μεγαλύτερο ύψος, πάνω από 30-40 cm, εκεί προφανώς, πέρα από τις μεγάλης κλίμακας εργασίες που έπρεπε να κάνει ο παραγωγός για να ενσωματώσει τις επικαθίσεις στο έδαφος, ενδέχεται να επηρεάστηκαν οι βασικές ιδιότητες του εδάφους.
«Σε γενικές γραμμές δεν φαίνεται να είναι τόσο κατεστραμμένα τα πράγματα, όπως ακουγόταν στην αρχή, ότι τα χωράφια θα χαθούν. Το πρόβλημα εστιάζεται περισσότερο στις παρακάρλιες περιοχές, εκεί που τα νερά έμειναν για μεγάλο διάστημα. Βέβαια, δεν έμειναν τόσο όσο έλεγαν κάποιοι. Οι καιρικές συνθήκες βοήθησαν το νερό να απομακρυνθεί νωρίτερα από το αναμενόμενο. Εκεί βλέπουμε μια τάση για αυξημένη ηλεκτρική αγωγιμότητα και για ανθρακικό ασβέστιο. Είναι ιδιότητες που έχουν να κάνουν με την αλατότητα και την αλκαλικότητα του εδάφους» συμπληρώνει.
Λύσεις υπάρχουν
Οσον αφορά τη γονιμότητα των πλημμυρισμένων εδαφών, σύμφωνα με τον ίδιο, καταστράφηκαν οι αερόβιοι μικροοργανισμοί του εδάφους και άλλαξε το βιολογικό δυναμικό του, που είναι σημαντικό για την παραγωγικότητά του. Οπότε, εκεί θα χρειαστεί κάποιο διάστημα για να επανέλθει το βιολογικό δυναμικό, γι’ αυτό προτείνονται φυτά κάλυψης και ψυχανθή, για να αρχίσουν να λειτουργούν το έδαφος και οι κύκλοι των θρεπτικών στοιχείων, όπως το άζωτο, ο φώσφορος κ.λπ.
«Είναι κάτι που αποκαθίσταται σταδιακά, με την εγκατάσταση πλέον φυτών, ζιζανίων και χλωρής λίπανσης, για να ανακτηθεί η βιολογική ισορροπία του εδάφους. Ωστόσο, οι απώλειες αζώτου και φωσφόρου μπορούν να καλυφθούν και με γενναίες λιπάνσεις. Αυτό που δεν διορθώνεται εύκολα είναι η αλατότητα. Ούτως ή άλλως, υπήρχε ένα θέμα από πριν στην περιοχή της Κάρλας και από τη γένεσή τους είχαν μια τέτοια τάση τα εδάφη αυτά, αλλά και πάλι καλλιεργούνταν προηγουμένως» καταλήγει ο ερευνητής του ΕΛΓΟ «Δήμητρα».
Προβλήματα με τη διάβρωση
Στις περιπτώσεις που είχαμε μεγάλο όγκο φερτών υλικών, σε περιοχές όπου εκδηλώθηκαν έντονα τα πλημμυρικά φαινόμενα, είχαμε επικαθίσεις άμμου ή ιλύος (λάσπης), με διαφορετική κοκκομετρία. Ο κ. Νούλας επαναλαμβάνει ότι σε αγρούς όπου έχουν επικαθίσει πέτρες και μεγάλος όγκος φερτών υλικών προκύπτει σημαντική δαπάνη για τους παραγωγούς, και πρέπει να γίνει εκτίμηση και να υπάρξει συνδρομή. Ωστόσο, είχαμε και σημεία με διάβρωση…
«Σε επικλινείς περιοχές παρατηρήθηκαν περιπτώσεις διάβρωσης. Είχαμε αυλακωτές ή ακόμα και χαρατρωτικές διαβρώσεις, με βάθη 1-1,5 μέτρων» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Θέμα με τις επικλινείς εκτάσεις
Ο ερευνητής του ΕΛΓΟ σημειώνει επίσης ότι υπήρξαν χωράφια που κοπήκαν στη μέση και είναι δύσκολο να επανέλθουν στην πρότερη κατάσταση, ενώ χρειάζονται μεγάλης κλίμακας έργα. «Τέτοιες περιπτώσεις είχαμε στον άξονα Λάρισας – Φαρσάλων, όπου είναι αρκετά λοφώδες το ανάγλυφο, αλλά και προς την περιοχή του Αλμυρού, όπου είδαμε χωράφια να έχουν κοπεί στη μέση. Υπήρξαν και περιπτώσεις που χάθηκε όλο το επιφανειακό έδαφος. Εκεί σαφώς υπάρχει πρόβλημα, και ουσιαστικά ο παραγωγός έχασε το γόνιμο έδαφος και δύσκολα γίνεται σε τέτοιες περιπτώσεις αποκατάσταση» σημειώνει χαρακτηριστικά.
Η ερημοποίηση και το χαμένο νερό
Η απουσία έργων στέρησε πολύτιμες ποσότητες από την άρδευση του θεσσαλικού κάμπου
Προ Daniel και Εlias, πάντως, αποτελούσε βασικό θέμα συζήτησης η ερημοποίηση, που απειλεί και τον θεσσαλικό κάμπο, πόσο μάλλον η εξοικονόμηση νερού, πολύτιμου για τις αγροτικές καλλιέργειες, με την απουσία έργων που θα μπορούσαν να το συγκρατήσουν και να το συγκεντρώσουν να είναι χαρακτηριστική. Αυτό τονίζει και ο Χρήστος Νούλας, επισημαίνοντας ότι το νερό που έπεσε κατά τη διάρκεια των φαινομένων του Σεπτεμβρίου του 2023 θα μπορούσε να δώσει έστω προσωρινές λύσεις.
«Η ερημοποίηση είναι μια έντονη, μη αναστρέψιμη κατάσταση. Οταν έχουμε προβλήματα, όπως διάβρωση, λόγω κλιματικής κρίσης και έντονων καιρικών φαινομένων, με ραγδαίες βροχές μεγάλης έντασης και σε μικρό χρονικό διάστημα, το έδαφος διαβρώνεται εύκολα. Σε εδάφη που δεν έχουν ένα είδος βλάστησης και είναι γυμνά και εκτεθειμένα σε τέτοια έντονα καιρικά φαινόμενα, μοιραία χάνεται το γόνιμο στρώμα, ειδικά στις περιοχές με κλίση. Ετσι, όταν χάνεται ένα παραγωγικό έδαφος προκαλείται η κατάσταση ερημοποίησης. Αυτό φέρνει και αλυσιδωτά αποτελέσματα σε όλο το μικροπεριβάλλον» περιγράφει χαρακτηριστικά.
Βέβαια, σε κάποιες ηπείρους, όπως στην Ασία, έχουμε δει προσπάθειες αντιστροφής της ερημοποίησης με ειδικές φυτεύσεις, με τον κ. Νούλα να σημειώνει ότι μπορεί να έχουν αποτέλεσμα, αλλά πρέπει να γίνει κάτι τέτοιο με μελέτη και χρειάζονται τα κατάλληλα είδη φυτών. «Φυσικά θα πρέπει να είναι εμπορεύσιμες καλλιέργειες, για να μπουν και οι παραγωγοί σε μια τέτοια διαδικασία και να υπάρχει η κατάλληλη τεχνογνωσία» σημειώνει. Ωστόσο, χαρακτηρίζει λυπηρό το γεγονός ότι έπεσε τόσο νερό και δεν μπορέσαμε να το συγκρατήσουμε λόγω έλλειψης έργων υποδομής. Οπότε, τώρα μιλάμε πάλι για προβλήματα και λειψυδρία. «Αφήσαμε όλον αυτόν τον όγκο νερού να διαφύγει. Ηταν μεν ένα ακραίο φαινόμενο για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, και σαφώς ο μεγάλος όγκος έπρεπε να παροχετευτεί. Αλλά, από την άλλη, δεν μπορέσαμε να το συγκρατήσουμε με εγγειοβελτιωτικά έργα και λιμνοδεξαμενές, για να το αξιοποιήσουμε έστω για μία χρονιά στις καλλιέργειες. Είναι ένα πάγιο ζήτημα αυτό» τονίζει μεταξύ άλλων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι έρευνες δείχνουν πως ο συνολικός όγκος νερού που έπεσε -και κυρίως διοχετεύτηκε μέσω της κοίτης του Πηνειού- κατά την κακοκαιρία Daniel υπολογίζεται σε περίπου 1,67 δισεκατομμύρια m³! Η ποσότητα αντιστοιχεί αποκλειστικά στο νερό που έφτασε στη θάλασσα μέσω του θεσσαλικού ποταμού και δεν περιλαμβάνει τις ποσότητες που έμειναν σε δεξαμενές, λίμνες (όπως η Κάρλα) ή απορροφήθηκαν/εξατμίστηκαν. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η μέση περίοδος επαναφοράς της βροχόπτωσης ήταν έως και 150 χρόνια και η μέγιστη παροχή κοντά στις εκβολές του ποταμού έφτασε περίπου τα 1.950 m3/s!
Από την άλλη, στη Θεσσαλία πάγιο είναι και το αίτημα ολοκλήρωσης της μερικής εκτροπής του άνω ρου του Αχελώου, με τον «Ε.Α.» να ζητά ένα σχετικό σχόλιο και από τον κ. Νούλα: «Είναι σαφώς ένα χρόνιο ζήτημα που άπτεται πολλών ειδών υπομελετών και υποκατηγοριών, με μέρος αυτών των νερών να υδρεύει την Αθήνα. Είναι ένα πάγιο αίτημα της περιοχής της Θεσσαλίας και δεν ξέρω πώς θα μπορούσε να λυθεί».
Χωρίς επιβαρύνσεις από χημικά…
Δεν ήταν μόνο τα χωράφια από τα οποία πέρασαν τα νερά των πλημμυρών, αφού χτυπήθηκαν και βιομηχανικές και άλλες εγκαταστάσεις, και ενδέχεται να παρέσυραν και άλλα υλικά, όπως χημικά (π.χ., λιπάσματα ή φυτοφάρμακα). Ωστόσο, ο κ. Νούλας αναφέρει ότι δεν φαίνεται να προκύπτει κάποιο θέμα.
«Στις μελέτες μας δεν βρήκαμε κάποιο στοιχείο που να μπορούμε να πούμε ότι είναι αποτρεπτικό για την καλλιέργεια των αγρών» σημειώνει χαρακτηριστικά, οπότε, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το έδαφος, σύμφωνα με τους ελέγχους του ΕΛΓΟ «Δήμητρα», δεν φαίνεται να υπάρχει ζήτημα.
Συνεχίζονται οι δωρεάν αναλύσεις
Πρέπει να επισημανθεί ότι βρίσκεται σε ισχύ η προγραμματική σύμβαση μεταξύ Περιφέρειας και ΕΛΓΟ «Δήμητρα», που παρέχει δωρεάν τις βασικές αναλύσεις στο έδαφος αγροτεμαχίων που έχουν πληγεί από τα φαινόμενα των προηγούμενων ετών. Ετσι, κάθε καλλιεργητής μπορεί να παρέχει δείγματα, και στο διαπιστευμένο εργαστήριο του ινστιτούτου γίνονται οι αναλύσεις, για να ξέρει αν μπορεί και τι μπορεί να καλλιεργήσει. Ετσι, μετά την εκδήλωση των φαινομένων, αφού έχει ενσωματώσει τις επικαθίσεις στους αγρούς, μπορεί να δει σε τι κατάσταση είναι το χώμα και να προχωρήσει σε κατάλληλη λίπανση. Το πρόγραμμα τρέχει μέχρι το τέλος Οκτωβρίου σε πρώτη φάση, ενώ δεν αποκλείεται να δοθεί παράταση.
